Białoruska Republika Ludowa 1918-1920

Upadek monarchii rosyjskiej w czasie I wojny światowej otworzył szansę
znacznych przemian politycznych w Europie Wschodniej. Nastąpiło
ożywienie ruchów narodowych na obrzeżach imperium. W większości
przechodziły one podobne etapy w rozluźnianiu swojego stosunku z Rosją:
od wysunięcia haseł autonomii kulturalnej, przez autonomię polityczną w
granicach nierosyjskich obszarów etnicznych i ich związku z Rosją
demokratyczną na zasadzie federacji, aż po walkę o suwerenność
państwową. Chociaż z dużym opóźnieniem, drogę taką przebył także
narodowy ruch białoruski.
Kiedy kilka lat temu po raz pierwszy przeglądałam wydane drukiem
dokumenty dotyczące Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL), wydały mi się
one znakomitym materiałem na sensacyjny dramat polityczny: młodzieńcze
ideały, marzenia o własnym państwie, brak zrozumienia ze strony
międzynarodowych gremiów politycznych, zaskakujące zwroty akcji,
romantyczni bohaterowie.
W końcu zaś tragiczny finał białoruskiej idei niepodległościowej i jej
zwolenników, z których większość za swoje marzenia zapłaciła cenę
najwyższą, ponosząc śmierć w okresie stalinowskich represji. Bardziej
wnikliwa analiza dokumentów pozwoliła jednak na konstatację, że
przyczyną niepowodzeń Białorusinów były nie tylko wyjątkowo
nieprzychylne warunki zewnętrzne i polityka obcych państw, lecz także
czynniki wewnętrzne. Białorusini nie potrafili bowiem odrzucić sporów
wewnątrzpartyjnych i skonsolidować się wokół idei państwowej jako
nadrzędnego celu swoich działań. Część działaczy skrajnie lewicowych
nurtów na pierwszy plan wysuwała konieczność przeprowadzenia głębokich
reform społecznych, zbyt radykalnych jednak, by mogły zostać
zaakceptowane przez wszystkich przyszłych mieszkańców niepodległej
Białorusi. W czasie badań pojawiło się wiele pytań: o narodziny
białoruskiej idei państwowej, o plany związane z tworzeniem państwa, o
sposób powoływania i funkcjonowania najwyższych organów władzy,
zawieranie sojuszy z sąsiadami, strukturę administracyjną, oddziaływanie
na opinię publiczną oraz na opinię międzynarodową mieszkańców ziem
uznawanych za terytorium przyszłego białoruskiego państwa, w końcu zaś
pytanie o przyczyny porażki. W działaniach państwotwórczych szczególnie
mocno zwalczano bolszewików, którzy zdaniem sowieckich historiografów
byli kreatorami białoruskiej państwowości. Jednocześnie z trudem
dokonywało się zerwanie nie tylko państwowych, lecz także
psychologicznych związków z Rosją. Ścieranie się orientacji wschodniej i
zachodniej było zresztą jedną z przyczyn utrudnionego porozumienia
pomiędzy białoruskimi działaczami narodowymi i istotnym powodem
ostatecznego ich rozbicia na kilka obozów.

• author: Dorota Michaluk