Powstanie kozackie 1637 - Marcin Gawęda

Powstanie Pawluka z 1637 roku rozstrzygnęła właściwie jedna bitwa - pod Kumejkami. Bitwa ta zasługuje na szczególną uwagę, co najmniej z kilku powodów. Po pierwsze jest rzadkim przykładem rozerwania kozackiego taboru, chociaż - co podkreśla literatura przedmiotu - okupiono to stosunkowo dużymi stratami. Autor zwraca jednakże uwagę na fakt, że straty polskie były nieporównywalnie mniejsze od strat kozackich, które liczone są w tysiącach. Po drugie jest interesująca z taktycznego punktu widzenia - w bitwie doszło do ścisłego, a co za tym idzie skutecznego, współdziałania kawalerii polskiej z oddziałami 'ludu ognistego', co nie było w I połowie XVII wieku wcale takim częstym zjawiskiem. Wreszcie sama bitwa ma ogromne znaczenie strategiczne, gdyż po klęsce taboru Pawluka na polach kumejskich losy powstania były już właściwie przesądzone. Dalsze działania wojenne można nazwać właściwie ''ekspedycją karną'', gdyż po klęsce Kozacy nie byli już zdolni do efektywnego stawiania oporu.