Rijksmuseum. Amsterdam - Jan Gondowicz

Największym odkryciem XVIII wieku była pamięć. Przyniosła zarówno świadomość historyczną, ową obecność czterdziestu wieków jak świadka napoleońskiej bitwy pod piramidami, jak i kult pamiątek osobistych, świadectw dziejów indywidualnej duszy. Pierwszy, pojęciowy wymiar pamięci, odpowiadający francuskiej `memoire`, zrodził klasycyzm. Drugi, pamięć uczuciowa, w leksykonie francuskim `souvenir`, to źródło romantyzmu. Przedmiotem, który najdoskonalej łączy oba te wymiary, jest dzieło sztuki.